Metodologia

Filozofia, metodyka i standardy tworzenia zielonych szlaków greenways zostały wprowadzone i dostosowane do uwarunkowań polskich w latach 2001-2011 przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska jako część inicjatywy Central & Eastern European Greenways w oparciu o doświadczenia amerykańskich Greenways przy współpracy Williama Moody’ego i Krystyny Wolniakowski. Powstanie inicjatywy zielonych szlaków greenways w Polsce było możliwe dzięki wsparciu finansowemu i merytorycznemu Fundacji Braci Rockefellerów – The Rockefeller Brothers Fund, oraz innych donatorów programu Environmental Partnership for Central Europe, Environmental Partnership Association oraz Fundacji Partnerstwo dla Środowiska, takich jak m.in.: Fundacja Doen, Trust for Mutual Understanding, C.S. Mott Foundation i wielu innych.

Funkcje Greenways

W założeniu i koncepcji „Greenways” szlaki dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego pełnią cztery podstawowe funkcje:

  1. Transport zrównoważony i bezpieczeństwo. Zielone szlaki promują niezmotoryzowane formy transportu i komunikację publiczną, propagują komunikację i turystykę pieszą, rowerową, konną, wodną, etc. Zielone szlaki przyczyniają się także do zwiększenia bezpieczeństwa na drogach oraz do rozwoju transportu zrównoważonego w miastach i na terenach wiejskich służącego różnym grup użytkowników, w tym osom niepełnosprawnym, osobom starszym i dzieciom.
  2. Promocja zdrowego stylu życia. Zielone szlaki przyczyniają się do promocji zdrowego stylu życia i podnoszenia jakości życia mieszkańców i odwiedzających, propagują aktywną turystykę, wypoczynek, rekreację i uprawianie ulubionych sportów na świeżym powietrzu i na łonie natury.
  3. Rozwój ekoturystyki i ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Zielone Szlaki program przyczyniają się w praktyce do rozwoju różnych form turystyki przyjaznej dla środowiska, w tym do kreowania i promocji ekologicznych produktów turystycznych. Wszystkie produkty turystyczne na zielonych szlakach greenways łączy zasada wykorzystywania lokalnego potencjału i wspierania społeczności lokalnych – są one tworzone w oparciu o zasoby miejscowe – usługi turystyczne, ofertę kulturalną regionu, lokalne produkty i miejsca ich sprzedaży oraz inicjatywy społeczne.Przy zielonych szlakach rozwijają się oddolne inicjatywy lokalne bądź regionalne mające na celu ochronę przyrody, krajobrazu i dziedzictwa kulturowego.
  4. Wspieranie ekonomiczno-społecznego rozwoju lokalnego oraz rozwój przedsiębiorczości. Zielone szlaki wnoszą wkład w rozwój lokalnej gospodarki i zwiększają przedsiębiorczość wśród lokalnych społeczności. Powstawanie zielonych szlaków inicjuje rozwój usług noclegowych, gastronomicznych, przewodnickich. Przy szlakach powstają galerie i punkty sprzedaży lokalnych produktów, punkty informacji turystycznej, wypożyczalnie sprzętu sportowego i turystycznego, etc.
Założenia Greenways w Europie Środkowej
  1. Wspieranie i aktywizacja społeczności lokalnych – rozwój lokalnej przedsiębiorczości, tworzenie miejsc pracy i dodatkowych źródeł dochodów, odtwarzanie oraz ochrona tradycyjnych zawodów;
  2. Ochrona przyrody i dziedzictwa kulturowego oraz zachowanie krajobrazu.
  3. Korzystanie z lokalnych zasobów – bazy noclegowej i gastronomicznej, usług turystycznych i przewodnickich oraz lokalnych produktów;
  4. Współpraca pomiędzy krajami, regionami, miastami, miejscowościami oraz ich mieszkańcami;
  5. Pomoc społecznościom lokalnym w odkrywaniu i wzmacnianiu tożsamości kulturowej i społecznej, poprawa warunków i jakości życia;
  6. Dostarczanie informacji i umożliwianie turystom dogłębniejszego poznania regionu, jego problematyki, lokalnych inicjatyw, działań, organizacji etc.;
  7. Promowanie niezmotoryzowanych form transportu oraz przyjaznych dla środowiska form turystyki, rekreacji i sportu;
  8. Stwarzanie poruszającym się po mieście możliwości korzystania z bardziej zrównoważonych form transportu – do poruszania się po mieście pieszo, rowerem lub korzystania z transportu publicznego, zamiast używania własnego samochodu;
  9. Zachęcanie ludzi do ruchu, poprawa zdrowia i bezpieczeństwa w podróży i aktywnym wypoczynku.

 

Etapy tworzenia Greenways

I etap: „organizacja”

  • pozyskanie partnerów z trzech sektorów społecznego, publicznego oraz gospodarczego,
  • opracowanie i podpisanie deklaracji współpracy zawierającej wizję projektu (zob. przykład deklaracji w ramce),
  • wybór koordynatora szlaku oraz koordynatorów lokalnych (koordynatorów odcinków szlaków w przypadku tras długodystansowych),
  • wybór nazwy szlaku i opracowanie logo,
  • przygotowanie koncepcji przebiegu szlaku,
  • opracowanie audytu turystycznego w konsultacji z partnerami (inwentaryzacja atrakcji przyrodniczych i kulturowych, imprez kulturalnych i artystycznych, bazy turystycznej, lokalnych produktów i inicjatyw społecznych).

II etap: „wizualizacja”

  • opracowanie projektu technicznego oznakowania szlaku,
  • włączenie do partnerstwa samorządów lokalnych, w tym władz dużych miast na szlaku,
  • pozyskanie środków finansowych na wizualizację szlaku,
  • oznakowanie głównej nitki szlaku i tematycznych pętli regionalnych (oznakowanie kierunkowe i informacyjne – wykorzystujące logo szlaku greenways).

III etap: „promocja i sprzedaż produktu turystycznego”

  • opracowanie pomysłów na oferty/produktu turystyczne na szlaku wraz z segmentacją rynku,
  • pozyskanie partnerów z branży turystycznej – opracowanie produktu turystycznego i jego sprzedaż na rynku,
  • przygotowanie, publikacja i dystrybucja materiałów informacyjno-promocyjnych (mapy, przewodniki, informatory, strony www) – na początku najważniejsza jest MAPA szlaku oraz STRONA WWW (!).

IV etap: „wspieranie lokalnych inicjatyw”

  • zapewnienie finansowania lokalnych projektów na rzecz ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego – SZLAK GREENWAYS POWINIEN BYĆ WYPEŁNIONY LOKALNYMI INICJATYWAMI angażującymi społeczności lokalne (jest to jeden z jego głównych wyróżników). Najbardziej popularnymi lokalnymi inicjatywami na szlakach greenways są m.in.: ekomuzea i wsie tematyczne imprezy kulturalne i artystyczne, galerie i sklepy lokalnych produktów, warsztaty rzemieślników i artystów, ekomuzea, ostoje przyrody, ośrodki edukacji ekologicznej, questy, etc.

V etap: „tworzenie infrastruktury szlaku”

  • tworzenie małej infrastruktury wokół szlaków – miejsca wypoczynkowe, tablice i punkty informacyjne, etc.,
  • włączanie gestorów bazy noclegowej i żywieniowej w inicjatywę szlaku; zachęcanie branży turystycznej do pozyskiwania zielonych certyfikatów oraz podnoszenia jakości i kategorii swoich usług,
  • DOCELOWO: pozyskiwanie środków finansowych na infrastrukturę szlaków – etapowe budowanie ścieżek niekolidujących z ruchem samochodowym, którymi będzie biegła główna oś szlaku. W pierwszej kolejności należy zadbać o odcinki szlaku przy dużych miastach wprowadzające i wyprowadzające podróżujących do miast.

Elementy składowe Greenways

1. oznakowana główna oś

  • Główna oś łączy miejsca atrakcyjne pod względem krajoznawczym, przyrodniczym kulturowym i historycznym. Szlak powinien być wyposażony w małą infrastrukturę (oznakowanie z logo szlaku, tablice informacyjne, miejsca wypoczynkowe). Każdy szlak ma także swoją spójną myśl/temat przewodni – coś co go wyróżnia, nadaje mu niepowtarzalny charakter.

2. Sieć różnorodnych szlaków i pętli lokalnych

  • Ścieżki i trasy rowerowe, piesze, konne, narciarskie, wodne i inne, które tworzą atrakcyjną regionalną sieć powiązaną z główną osią, służą rekreacji, interpretacji dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego oraz edukacji ekologicznej.

3. Partnerstwo i koordynator szlaku

  • Zielony szlak realizowany jest przez grupę partnerów składających się z organizacji pozarządowych, samorządów lokalnych i przedsiębiorców. Partnerzy podpisują deklarację udziału w projekcie i wybierają głównego koordynatora szlaku oraz koordynatorów lokalnych (w przypadku szlaków długodystansowych).

4. Produkt ekoturystyczny zgodny z założeniami turystyki zrównoważonej

  • Na zielonym szlaku oferowane są specjalistyczne produkty turystyczne dla turystów indywidualnych i grup zorganizowanych. Oferta tworzona jest w oparciu o istniejącą infrastrukturę noclegową, gastronomiczną, przewodnicką i okołoturystyczną. Ważny składnik każdej oferty stanowią wydawnictwa turystyczne – mapy i przewodniki.

5. Lokalne inicjatywy na rzecz ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego.

Środkowo-europejskie kryteria Greenways

I. W Europie Środkowo-Wschodniej występują 3 główne kategorie zielonych szlaków:

1. Długodystansowe zielone szlaki (Long-distance Greenways)
2. Lokalne zielone szlaki (Local Greenways)
3. Miejskie zielone szlaki (Urban Greenways)

II. Kryteria zielonych szlaków – greenways (CEG):
Istnieją dwa poziomy kryteriów zielonych szlaków – greenways: kryteria ogólne (dotyczące wszystkich kategorii zielonych szlaków) oraz kryteria szczegółowe (odnoszące się do poszczególnych kategorii zielonych szlaków).

a) Kryteria ogólne (general criteria):

  • Zielony szlak – greenways to oznakowana w terenie trasa, która posiada odrębną nazwę (zawierającą słowo „zielony szlak” lub „greenway”), logo oraz motyw/temat przewodni. Informacje o szlaku są udostępnione w formie ulotek/map/przewodników, szlak posiada swoją stronę internetową oraz system informacji wzdłuż trasy (tablice i punkty informacyjne, etc.). Szlak spełnia podstawowe kryteria bezpieczeństwa, szczególnie dla rowerzystów i pieszych oraz jest rozwijany i zarządzany przez wiodącego koordynatora (organizacja, instytucja, samorząd lokalny, etc.) w porozumieniu i we współpracy z innymi partnerami z regionu. Szlak jest częścią istniejących lub projektowanych strategii i planów rozwoju transportu i turystyki, wpisuje się w sieć komunikacyjną i turystyczną regionu oraz poszczególnych gmin oraz jest powiązany z systemem transportu publicznego.

b) Kryteria szczegółowe (specific criteria): 

i. Długodystansowe zielone szlaki (Long-distance Greenways)

  • Długodystansowy zielony szlak łączy kraje, regiony i główne miasta. Podstawowym jego celem jest rozwój turystyki zrównoważonej (najczęściej turystyki rowerowej, ale także wodnej, pieszej, konnej). Długodystansowe zielone szlaki muszą spełniać kryteria zarówno infrastrukturalne jak i funkcjonalne.

Kryteria infrastruktualne:

a) Zielony szlak łączy atrakcje przyrodnicze i kulturowe, miejsca ciekawe pod względem krajoznawczym, przyrodniczym, kulturowym, historycznym i społecznym – min. co 15 km;

b) Na szlaku znajdują się miejsca wypoczynkowe – min. co 20 km;

c) Na szlaku znajdują się węzłowe punkty turystyczne z dostępną bazą noclegową i żywieniową – min. co 30 km;

d) Informacje o szlaku (w formie ulotek, broszur, przewodników, map, etc.) są dostępne w punktach informacji turystycznej na szlaku oraz w sąsiednich regionach;

e) Szlak prowadzi bezpiecznymi trasami, odseparowanymi od transportu zmotoryzowanego lub spokojnymi drogami o niskim natężeniu ruchu;

f) Przynajmniej 90% szlaku posiada utwardzoną nawierzchnię umożliwiającą przejazd rowerem o każdej porze roku (dotyczy szlaków rowerowych).

Kryteria funkcjonalne:

a) W każdym mieście/wsi oraz przy atrakcji turystycznej, przez którą przebiega szlak znajduje się przynajmniej 1 tablica informacyjna opisująca szlak oraz miejsce;

b) Na szlaku znajduje się przynajmniej 1 punkt dystrybucji lokalnych produktów (sklep, warsztat, galeria, etc.);

c) Na szlaku znajduje się przynajmniej 1 punkt degustacji lokalnej/regionalnej kuchni (potrawy lub napoje);

d) Szlak oferuje możliwość zobaczenia/zwiedzenia przynajmniej jednej lokalnej inicjatywy na rzecz ochrony i interpretacji dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego;

e) Szlak prowadzi przez centra wsi/miasteczek i miast lub centra te połączone ze szlakiem za pomocą oznakowanej jego odnogi/pętli;

f) Na szlaku dostępny jest przynajmniej 1 produkt turystyczny oferowany przez lokalnego/regionalnego tour-operatora.

ii. Lokalne zielone szlaki (local Greenways) 

Lokalny zielony szlak jest krótszą trasą tworzoną w większości na terenach wiejskich. Głównym celem takiego szlaku jest rozwój turystyki i rekreacji jednodniowej lub weekendowej oraz edukacja i interpretacja dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Lokalne zielone szlaki najczęściej służą turystyce pieszej, rowerowej, konnej, narciarskiej (narciarstwo biegowe i przełajowe, etc.).

Kryteria:

a) Na szlaku znajduje się przynajmniej 1 tablica informacyjna (jeśli szlak jest pętlą) lub 2 tablice informacyjne (w przypadku szlaków liniowych);

b) Na szlaku znajduje się przynajmniej 1 punkt wypoczynkowy i/lub punkt fitness;

c) Szlak prowadzi od, do i przez centra wsi/miasta (w stosownych przypadkach);

d) Dojazd do czoła/początku szlaku jest możliwy za pomocą transportu publicznego.

iii. Miejskie zielone szlaki (urban Greenways) 

Miejski zielony szlak to wielofunkcyjna ścieżka (dla pieszych, rowerzystów, rolkarzy, osób na wózkach inwalidzkich, etc.) zbudowana wzdłuż rzeki, potoku, opuszczonego traktu kolejowego lub naturalnego korytarza w przestrzeni miejskiej (park, teren zielony, etc.). Głównym celem zielonych szlaków miejskich jest bezpieczny transport, rekreacja oraz interpretacja dziedzictwa.

Kryteria:

a) Przynajmniej 90% szlaku posiada utwardzoną nawierzchnię;

b) Szlak stanowi korytarz komunikacyjny utworzony na niezależnej od transportu drogowego ścieżce służącej niezmotoryzowanym, łagodnym formom transportu;

c) Nachylenie szlaku (wielkości 0 lub kilka stopni) pozwala na korzystanie z niego przez wiele typów użytkowników, w tym osoby niepełnosprawne na wózkach inwalidzkich;

d) Na szlaku znajduje się przynajmniej 1 tablica informacyjna (jeśli szlak jest pętlą) lub 2 tablice informacyjne (w przypadku szlaków liniowych);

e) Na szlaku znajduje się przynajmniej 1 punkt wypoczynkowy i/lub punkt fitness.